1. Môt số thông tin cơ bản
Ho gà là một bệnh nhiễm khuẩn cấp tính đường hô hấp do Vi khuẩn Bordetella pertussis gây nên, thường xảy ra ở trẻ nhỏ (nhất là trẻ dưới 5 tuổi). Bệnh lây truyền do tiếp xúc trực tiếp qua đường hô hấp có các dịch tiết từ niêm mạc mũi họng bệnh nhân khi ho, hắt hơi…Bệnh lây truyền mạnh nhất trong thời kỳ đầu viêm long, sau đó tính lây truyền giảm dần và sẽ mất đi sau 3 tuần mắc bệnh, mặc dù lúc này cơn ho vẫn còn dai dẳng. Nếu được điều trị kháng sinh có hiệu lực thì thời gian lây truyền được rút ngắn và thông thường khoảng 5 ngày.
Bệnh ho gà xuất hiện ở mọi nơi trên thế giới. Ở Việt Nam, bệnh ho gà lưu hành trong cả nước. Khi chưa thực hiện Chương trình Tiêm chủng mở rộng. Bệnh ho gà thường xảy ra và phát triển thành dịch ở nhiều địa phương. Trong vụ dịch, bệnh thường diễn biến nặng, dễ tử vong do bị bội nhiễm, gây biến chứng viêm phổi, viêm phế quản-phổi, nhất là ở trẻ dưới 5 tuổi và trẻ suy dinh dưỡng. Dịch có tính chu kỳ khoảng 3-5 năm. Sau nhiều năm tiêm vắc xin DTP, tỷ lệ mắc và chết của bệnh ho gà đã giảm rất rõ rệt.
Vi khuẩn Ho gà có sức đề kháng rất yếu nên sẽ bị chết trong 1 giờ dưới tác dụng của nhiệt độ, ánh sáng mặt trời trực tiếp hoặc thuốc sát khuẩn thông thường.
2. Triệu chứng, chẩn đoán, điều trị
- Triệu chứng: khởi đầu của bệnh có thể không sốt hoặc sốt nhẹ, có viêm long đường hô hấp trên, mệt mỏi, chán ăn và ho. Cơn ho ngày càng nặng và trở thành cơn ho kịch phát trong 1-2 tuần, kéo dài 1-2 tháng hoặc lâu hơn. Cơn ho gà rất đặc trưng, thể hiện trẻ ho rũ rượi không thể kìm hãm được, sau đó là giai đoạn thở rít như tiếng gà gáy. Cuối cơn ho thường chảy nhiều đờm dãi trong suốt và sau đó là nôn. Sau mỗi cơn ho trẻ mệt bơ phờ, người đẫm mồ hôi và thở gấp.
- Chẩn đoán xác định dựa vào:
+ Triệu chứng lâm sàng: Cơn ho điển hình như trên
+ Xét nghiệm máu thấy bạch cầu tăng rất cao từ 15.000 - 50.000/mm³, chủ yếu là tế bào Lympho.
+ Bệnh nhân có ít nhất một xét nghiệm dương tính với vi khuẩn ho gà (nuôi cấy, xét nghiệm PCR, huyết thanh học, xét nghiệm kháng thể huỳnh quang).
- Điều trị: bệnh ho gà thường dẫn đến những biến chứng như: Suy hô hấp, viêm phổi, thiếu oxy não, viêm não, xuất huyết kết mạc, thậm chí dẫn đến ngừng thở và gây tử vong. Do đó, việc phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh để điều trị là rất quan trọng.
+ Điều trị đặc hiệu bằng Erythromycin trong 14 ngày. Cần điều trị sớm để diệt vi khuẩn và giảm lây nhiễm.
+ Cho nhập viện sớm bệnh nhi dưới 1 tuổi để theo dõi cơn ho ngạt thở và ngừng thở ngạt, hút đờm dãi, thở oxy, bù nước và bù dinh dưỡng là rất cần thiết.
+ Chống bội nhiễm bằng amoxycillin hoặc cephalosporin.
+ Điều trị biến chứng thần kinh, chống co giật, chống phù và suy hô hấp.
3. Phòng bệnh
- Tuyên truyền giáo dục sức khoẻ: Cần cung cấp các thông tin cần thiết về bệnh ho gà cho nhân dân, nhất là cho các bà mẹ, thầy cô giáo biết để cộng tác với cán bộ y tế phát hiện sớm bệnh, biết cách ly, phòng bệnh và cộng tác với cán bộ y tế cho con đi tiêm vắc xin DTP.
- Những trường hợp mắc bệnh ho gà nhẹ có thể cách ly, theo dõi và điều trị tại nhà dưới sự giám sát của cán bộ y tế xã. Những trường hợp mắc bệnh ho gà nặng, bị bội nhiễm và có biến chứng cần được cách ly và điều trị tại cơ sở y tế. Những trường hợp bệnh nghi ngờ cũng không nên cho tiếp xúc với trẻ nhỏ. Thời gian cách ly khoảng 3 tuần kể từ khi xuất hiện viêm long.
- Vệ sinh phòng bệnh
+ Nhà ở, nhà trẻ, lớp học, vườn trẻ... phải thông thoáng, sạch sẽ và có đủ ánh sáng.
+ Tại nơi có ổ dịch ho gà cũ, cần tăng cường giám sát, phát hiện sớm các trường hợp bệnh có cơn ho gà điển hình, nhất là đến khoảng thời gian chu kỳ của bệnh dịch ở địa phương.
+ Tổ chức tiêm chủng vaccine phòng bệnh ho gà cho trẻ đầy đủ, đúng lịch: Mũi thứ 1: khi trẻ được 2 tháng tuổi; Mũi thứ 2: sau mũi thứ nhất 1 tháng (khi trẻ được 3 tháng tuổi); Mũi thứ 3: Sau mũi thứ hai 1 tháng (khi trẻ được 4 tháng tuổi); Mũi thứ 4: Tiêm mũi nhắc lại khi trẻ được 18 tháng tuổi.
Võ Mai CDC Bắc Kạn