Chiến lược 2X (X-quang - Xpert) là một chiến lược chủ động của Việt Nam để tiếp cận với người nghi nhiễm Lao. Tỉnh Bắc Kạn đang nỗ lực triển khai chiến lược này nhằm góp phần cho Việt Nam có thể đẩy nhanh việc phát hiện bệnh lao và tiến tới mục tiêu chấm dứt bệnh lao vào năm 2035.

  Kỹ Thuật viên Khoa XN -CĐHA - TDCN Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh thực hiện chạy mẫu chẩn đoán nhanh bệnh Lao trên máy Gene Xpert.

Lao là một bệnh nhiễm trùng mạn tính do vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) gây ra và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các bệnh truyền nhiễm. Bệnh lao có thể gặp ở tất cả các bộ phận của cơ thể, trong đó lao phổi là thể lao gặp phổ biến nhất (chiếm 80-85%) và là nguồn lây chính cho những người xung quanh. Mặc dù chỉ 10% ca nhiễm vi khuẩn lao tiến triển đến bệnh lao, nhưng nếu nếu không được điều thì tỷ lệ tử vong lên tới 51%. Tuy nhiên, nếu được khám sàng lọc phát hiện sớm và tuân thủ điều trị kịp thời đúng cách thì bệnh có thể chữa khỏi hoàn toàn. Theo Báo cáo bệnh lao toàn cầu năm 2023 của Tổ chức Y tế thế giới, Việt Nam là nước có gánh nặng bệnh lao cao, xếp thứ 11 trong 30 nước có số người bệnh lao cao nhất trên toàn cầu, đồng thời đứng thứ 11 trong số 30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất thế giới. Mặc dù, đã nỗ lực không ngừng trong công cuộc phòng, chống bệnh lao nhưng mỗi năm chỉ có khoảng trên 100.000 bệnh nhân lao được phát hiện và đăng ký điều trị trong số 169.000 bệnh nhân lao mới theo ước tính.

Chiến lược 2X (X-quang - Xpert) là chiến lược tiếp cận sử dụng đồng thời hai kỹ thuật chụp X-quang lồng ngực và xét nghiệm Gene Xpert trong sàng lọc phát hiện ca bệnh Lao. Việc sàng lọc này được gọi là tầm soát bệnh Lao chủ động tại cộng đồng.

Kỹ Thuật viên Khoa XN -CĐHA - TDCN, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh thực hiện thao tác chuẩn bị mẫu trước khi chạy mẫu trên hệ thống Gene Xpert.

Thay vì chờ người dân tự đến bệnh viện khám thì việc tổ chức khám tại cộng đồng đã giúp sàng lọc được số lượng lớn người dân bao gồm cả trẻ em. Đây là phương án hiệu quả, tăng khả năng phát hiện chủ động, phát hiện sớm để đưa người bệnh mắc Lao trong cộng đồng vào quản lý và điều trị kịp thời. Tại các buổi khám sàng lọc người bệnh được khám sàng lọc, phỏng vấn, thu thập thông tin các triệu chứng nghi Lao; chụp X-quang lồng ngực và tiến hành lấy mẫu đờm xét nghiệm Gene Xpert cho tất cả các đối tượng có tổn thương nghi Lao trên phim X-quang.

 Kết quả triển khai tại Việt Nam từ năm 2020 đến nay đã cho thấy chiến lược 2X là rất hiệu quả, góp phần đáng kể vào việc tăng cường phát hiện bệnh nhân lao, đưa người bệnh vào điều trị sớm, cắt đứt nguồn lây trong cộng đồng, giảm tỷ lệ mắc lao mới, giảm tỷ lệ tử vong đồng thời nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc khám sàng lọc bệnh lao sớm, đặc biệt là đối với các nhóm nguy cơ cao.

Bác sỹ Khoa KSBTN đang tư vấn khám sàng lọc 2X cho các trường hợp nghi lao đến khám tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh năm 2023.

Xét nghiệm Xpert giúp cho việc chẩn đoán bệnh lao phổi đơn giản và thuận tiện hơn rất nhiều và đạt hiệu quả cao gấp 7 lần so với phát hiện thụ động hiện nay (xét nghiệm soi đờm trực tiếp). Với thao tác kỹ thuật đơn giản, xét nghiệm Gene Xpert MTB/RIFcho phép xác định vi khuẩn Lao với độ nhạy lên tới 98% đối với các mẫu AFB dương tính và 72% với các mẫu AFB âm tính và độ đặc hiệu lên đến 99,2%. Điều quan trọng là kỹ thuật này phát hiện đồng thời sự có mặt và mức độ của vi khuẩn Lao có trong mẫu và còn xác định được tính kháng Rifamycin của vi khuẩn.

Đối tượng ưu tiên sàng lọc 2X là những người có nguy cơ mắc lao, gồm: Người tiếp xúc với bệnh nhân lao phổi AFB (+), tiếp xúc với bệnh nhân lao kháng thuốc, nhiễm HIV, hen phế quản, bệnh phổi mãn tính tắc nghẽn, đái tháo đường.

Tại tỉnh Bắc Kạn: Chiến lược 2X bắt đầu được triển khai từ năm 2020. Tuy nhiên, do nguồn kinh phí hạn hẹp nên Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh chưa có các đợt khám sàng lọc rộng rãi đến các huyện, thành phố. Từ năm 2020 đến nay mới tổ chức khám sàng lọc 2X được 2 đợt vào năm 2020 và năm 2023 tại một số điểm cấp thuốc điều trị Methadone, Trung tâm cai nghiện ma túy tỉnh, Trung tâm Kiểm soát bệnh, huyện Bạch Thông, Chợ Đồn, Chợ Mới. Tổng số người đã được chụp X-quang lồng ngực: 3.782 người (trong đó có 272 phim phổi bất thường nghi lao). Số mẫu đờm đã được xét nghiệm Xpert: 272 mẫu. Số bệnh nhân lao phát hiện và được thu nhận điều trị: 15 bệnh nhân.

 Kỹ thuật viên đang tiến hành chụp X Quang cho trường hợp nghi lao đến khám tại tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh năm 2023.

  Trong 6 tháng đầu năm 2024, mặc dù chưa tổ chức được các buổi khám sàng lọc 2X, nhưng do công tác truyền thông đã được triển khai sâu rộng trong cộng đồng nên các trường hợp nghi lao đã chủ động đến các cơ sở y tế  trên địa bàn để sàng lọc. Đồng thời, thời gian này Bệnh Viện phổi Trung ương đã có công văn chỉ đạo về việc triển khai 1X trong năm 2024. Theo đó nhóm người nghi lao phổi được thực hiện xét nghiệm Xpert sẽ được thay thế xét nghiệm soi đờm trực tiếp, trong đó chỉ định mở rộng thêm cho người nghi lao phổi không có X- Quang bất thường. Vì vậy, hoạt động này vẫn được thực hiện thường xuyên tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh. Từ đầu năm đến nay số người xét nghiệm phát hiện lao kháng thuốc bằng Gene -Xpert là 62 người, phát hiện 01 bệnh nhân lao kháng thuốc. Từ giữa tháng 5/2024 đến nay số người được thực hiện 2X và 1X là 18 người, phát hiện 04 bệnh nhân dương tính.

Sàng lọc lao - tiếp cận dễ dàng - phương pháp hiện đại - chính xác tuyệt đối. Đúng! Việt Nam có thể chấm dứt bệnh lao. Phòng chống lao - trách nhiệm của các cấp, các ngành và bản thân mỗi người dân, tiến tới thanh toán bệnh lao. Bắc Kạn đã và đang hỗ trợ người bệnh chiến thắng bệnh lao để góp phần cùng hành động làm nên lịch sử chấm dứt bệnh lao ở Việt Nam.

                                                                             Võ Mai CDC Bắc Kạn