Miền núi là nơi bắt nguồn của các con nước, từ các mạch nguồn sinh ra, nước tích tụ dần, chảy tạo thành các khe nước. Từ các khe, nước chảy  hợp với nhau tạo thành suối, các dòng suối hợp lưu với nhau tạo thành dòng sông. Các dòng sông nhỏ hợp lưu với nhau tạo thành sông lớn, chảy về đồng bằng, đổ ra biển.

Vùng thượng lưu ở miền núi có một vai trò rất quan trọng trong việc duy trì về số lượng,chất lượng nguồn nước.Miền núi cũng có vai trò rất quan trọng trong việc chống lại biến đổi khí hậu, mà nguy hiểm nhất của biến đổi khí hậu là đe dọa sự cạn kiệt nguồn nước, nghĩa là đe dọa cuộc sống của chúng ta.

Trước kia, khi công trường, nhà máy còn ít, hóa chất, đồ nhựa chư nhiều; rừng nguyên sinh còn nhiều, chưa có sử dụng hóa chất nhiều trong trồng trọt, chưa có sự đô thị hóa như hiện nay, thì tại các nguồn nước, khe nước, dòng suối chưa bị tác động về số lượng và chất lượng. Dòng suối, con sông luôn là địa chỉ đến để con trẻ tắm mát, nô đùa thỏa thích; thậm chí nhiều gia đình còn lấy nước về để ăn uống,sinh hoạt.

Ngày nay, khoảng 30 năm trở lại đây, khi nhà nhà, mọi người bị cuốn theo tốc độ của đô thị hóa. Nhiều công trường, nhà máy mọc lên, người dân từ nông thôn đổ xô ra thành thị, mở doanh nghiệp, xây nhà, khoan giếng; nhu cầu sử dụng nước cho sản xuất và sinh hoạt tăng lên.Nhiều hộ xây nhà, làm nhà vệ sinh tự hoại, nhưng làm bể phốt không đúng kỹ thuật, thải phân trực tiếp ra ngoài cống, ra suối. Rừng,kể cả rừng phòng hộ ở một số nơi bị xâm hại, diện tích trồng mới để che phủ đồi trọc nhỏ hơn diện tích rừng bị đốt do làm nương rẫy trước kia. Rồi túi ni lon xuất hiện ngày một nhiều, túi ni lon không thể thiếu trong sinh hoạt, nội trợ,mua bán, chứa đựng hàng hóa, thực phẩm hàng ngày. Túi ni lon đóng vai trò quan trọng trong thành phần của rác thải nông thôn cũng như ở thành thị. Rồi hóa chất các loại, nhất là hóa chất trừ sâu được sử dụng ngày càng nhiều trên các đồng ruộng, soi, bãi; qui trình sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật của nông dân chả mấy khi đúng, nên thải ra sông suối ngày càng nhiều.Ở miền núi, rác thải cơ bản chỉ được xử lý ở thành phố, thị trấn, còn ở nông thôn xử lý rác chỉ là đốt, chôn lấp,nhưng vẫn không xuể, xã nào càng đông dân thì rác không xử lý hết càng nhiều.

Cuối cùng là một phần lớn rác thải, nước thải sinh hoạt của con người, hóa chất bảo vệ thực vật, phân người tự nhiên thải ra sông, suối. Dòng suối, ngọn sông từ đầy ắp, trong xanh, mát lành thành chuyển dần sang màu đen, sủi bọt;dòng nước cạn dần và đang hấp hoải kêu cứu. Sự biến đổi của các con suối, dòng sông ấy dần dần làm xa rời con trẻ là điều tự nhiên. Con trẻ ngày nay không phải vì mải học, ngồi máy tính mà quên đi sông nước; mà chính sông, nước biến đổi làm xa rời con trẻ,bởi vì con trẻ nào mà chẳng thích vẫy vùng sông nước.

Nước là một tài nguyên quan trọng, là mạch sống của con người, đồng thời nước cũng là nơi làm lan truyền các dịch bệnh. Dịch bệnh lây truyền qua nguồn nước dễ nhận thấy như tiêu chảy cấp, tả. lỵ v.v..; nhưng một bệnh đang gia tăng chóng mặt hiện nay, đang làm cho nhà nhà, người người lo lắng,không nhìn thấy được đó là ung thư. Bệnh ung thư cơ bản là xuất phát từ nguồn nước bị ô nhiễm bởi các hóa chất, kim loại nặng, rác thải sinh hoạt do con người gây ra. Nước bị ô nhiễm ngấm vào đất, cây trồng hút lên để sinh trưởng; con người thu hoạch cây trồng như rau, củ, quả để ăn hoặc chăn nuôi. Các hóa chất vượt tiêu chuẩn cho phép trên rau, củ, quả không phải lúc nào cũng kiểm soát được;con người ăn vào, tích tụ dần rồi mắc bệnh ung thư.

Luật Bảo vệ môi trường, Luật Tài nguyên nước của Quốc hội nước ta đã có hiệu lực từ lâu;Chính phủ đã ban hành Quyết định 491/2009/QĐ-TTg về bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới với 19 tiêu chí, trong đó có tiêu chí thứ 17 là về môi trường.

Hành lang pháp lý đã rất rõ, trên địa bàn tỉnh ta đã có rất nhiều các hoạt động thiết thực để bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn nước, với sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt của chính quyền và các ngành, sự vào cuộc, hưởng ứng của các đoàn thể, người dân. Nhưng vẫn chưa đủ mạnh để bảo vệ nguồn nước, việc bảo vệ nguồn nước liên quan đến rất nhiều lĩnh vực khác nhau; do vậy chúng ta cần phải tích cực tuyên truyền, tổ chức thực hiện hơn, kể cả cần thực thi nghiêm các chế tài xử phạt. Cụ thể là cần làm đồng thời và triển khai thật tốt các việc sau đây:

1.    Bảo vệ rừng phòng hộ đầu nguồn nước, tăng nhanh diện tích che phủ rừng.

2.    Dừng và hạn chế tối đa khoan giếng.

3.    Khơi thông, vớt rác để giúp sự hồi sinh dần các dòng suối.

4.    Sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật đúng qui định,không để chảy, ngấm xuống sông, suối.

5.    Các cơ sở sản xuất, kinh doanh có chất thải ra môi trường phải xử lý đúng theo qui định, không được làm ô nhiễm nguồn nước, đất và không khí. Cần tuân thủ nghiêm túc Luật Bảo vệ môi trường.

6.    Tất cả các gia đình đều có nhà tiêu hợp vệ sinh,đối với các gia đình có nhà tiêu tự hoại thì bể phốt phải được thiết kế, xây dựng đúng qui định vệ sinh.

7.    Những xã đông dân nên thành lập hợp tác xã thu gom và xử lý rác thải.

8.    Ngành giáo dục cần thực hiện tốt việc tuyên truyền qua các bài giáo dục ngoại khóa về bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn nước cho các em học sinh.

9.    Thay thế đồ nhựa, túi li lông dùng một lần bằng sản phẩm dễ dàng bị tiêu hủy ngay và thân thiện với môi trường

Bảo vệ nguồn nước đang ngày càng trở thành một việc quan trọng trong cuộc sống thường ngày, thiết thực với từng người dân trong cộng đồng.Bảo vệ nguồn nước là bảo vệ mạch sống, môi sinh;bảo vệ nguồn nước là để bảo vệ,nâng cao chất lượng cuộc sống của chúng ta. Bảo vệ nguồn nước cũng chính là để xây dựng nông thôn mới, để  bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân dân.

BS: Nguyễn Thái Hồng,

Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật