Ngày 28 tháng 9 là Ngày Thế giới phòng, chống bệnh Dại hàng năm. Chủ đề Ngày Thế giới phòng chống bệnh dại năm 2024 là: “chung tay phá vỡ rào cản – phòng chống bệnh dại”.
Bệnh dại là bệnh viêm não tủy cấp tính do vi rút dại thuộc họ Rhabdoviridae, giống Lyssavirus gây ra, lây truyền từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn của động vật mắc bệnh. Bệnh thường lưu hành ở các nước thuộc khu vực châu Á và châu Phi. Tại Việt Nam, bệnh dại lưu hành ở nhiều địa phương, chủ yếu là ở các tỉnh miền núi với nguồn truyền bệnh chính là chó. Bệnh thường tăng cao vào mùa nắng nóng từ tháng 5 đến tháng 8 hàng năm. Các biểu hiện lâm sàng của bệnh dại trên người là sợ nước, sợ gió, co giật, liệt và dẫn đến tử vong. Khi đã lên cơn dại, tỷ lệ tử vong gần như 100% (đối với cả người và động vật). Tuy vậy, bệnh dại trên người có thể phòng và điều trị dự phòng bằng vắc xin và huyết thanh kháng dại. Tiêm vắc xin dại cho cả người và động vật (chủ yếu là chó) là biện pháp hiệu quả để phòng, chống bệnh dại.
Bệnh dại thuộc bệnh truyền nhiễm nhóm B trong Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm ở Việt Nam. Thời gian ủ bệnh ở người thông thường là từ 1 - 3 tháng sau phơi nhiễm, hiếm khi có trường hợp thời gian ủ bệnh ngắn dưới 9 ngày hoặc dài tới một vài năm. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào tình trạng nặng nhẹ của vết cắn, vị trí của vết cắn có liên quan đến nơi có nhiều dây thần kinh, khoảng cách từ vết cắn đến não, số lượng vi rút xâm nhập. Vết cắn càng nặng và gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh càng ngắn. Thời kỳ lây truyền ở chó nhà là từ 3-7 ngày (tối đa là 10 ngày) trước khi chó có triệu chứng dại và trong suốt thời kỳ phát bệnh. Ở người, vi rút đào thải qua các chất tiết (nước bọt, nước mắt, nước tiểu ...) của người bệnh trong suốt thời gian phát bệnh. Tuy nhiên, khả năng lây truyền từ người sang người là vô cùng hiếm gặp.
Bệnh lây truyền chủ yếu qua vết cắn hoặc vết cào, liếm của động vật bị dại lên trên da bị tổn thương. Ngoài ra vi rút dại còn có thể lây truyền từ người sang người qua cấy ghép mô, phủ tạng và vết cắn hoặc tiếp xúc với chất tiết của bệnh nhân bị dại cũng đã được báo cáo. Ngoài ra, còn có các đường lây truyền khác nhưng hiếm gặp hơn như lây truyền qua niêm mạc do tiếp xúc hoặc hít phải không khí giọt nhỏ chứa vi rút dại trong hang dơi hoặc tai nạn ở phòng thí nghiệm.
Cho tới nay, bệnh dại hiện vẫn là một trong số các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm gây dịch có số tử vong trên người cao nhất trên thế giới. Ở nước ta, bệnh dại đã lưu hành trong nhiều năm, trong những năm gần đây bệnh có chiều hướng gia tăng liên tục. Năm 2021 trên cả nước còn 66 trường hợp bị tử vong, năm 2022 số ca tử vong lại tiếp tục tăng lên 70 ca, năm 2023 đã có 82 ca và 7 tháng đầu năm 2024 đã xảy ra 65 ca tử vong tăng 10% so với cùng kỳ 2023 (59 ca). Tại tỉnh Bắc Kạn, có số ca tử vong rải rác qua các năm (Năm 2020 và năm 2021 mỗi năm có 01 ca tại huyện Na Rì; năm 2022 có 1 ca tại huyện Chợ Đồn; từ năm 2023 đến nay chưa ghi nhận trường hợp tử vong).
Nhằm nâng cao nhận thức và sự tham gia tích cực của chính quyền các cấp và cộng đồng đối với hoạt động phòng chống dại hướng tới mục tiêu khống chế và loại trừ bệnh dại vào năm 2030. Tổ chức Y tế Thế giới phát động hưởng ứng ngày Thế giới phòng chống bệnh dại lần thứ 18 vào ngày 28/9/2024 với chủ đề “chung tay phá vỡ rào cản – phòng chống bệnh dại”.
Để huởng ứng chủ đề năm nay, ngành Y tế Bắc Kạn đã triển khai nhiều hoạt động như: triển khai tiêm vắc xin Dại cho người nghèo, chủ động có kế hoạch dự trù vắc xin và huyết thanh phòng dại để phục vụ nhu cầu của người dân, cùng với đó là tổ chức trực tiêm vắc xin phòng bệnh dại tại các điểm tiêm vắc xin tất cả các ngày trong tuần, nhất là các ngày nghỉ Thứ 7, Chủ nhật và ngày Lễ, Tết (coi đây là một trường hợp cấp cứu), không để người bị động vật nghi dại cắn đến tiêm mà không được tiêm. Các đơn vị y tế địa phương phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể tổ chức các hoạt động truyền thông với nhiều hình thức như: Tổ chức sự kiện mít tinh, treo băng rôn, khẩu hiệu;…nhằm tạo nên sự hưởng ứng và tham gia tích cực của cộng đồng về phòng chống bệnh Dại. Phối hợp chặt chẽ với ngành Nông nghiệp tuyên truyền, vận động các tổ chức, cá nhân nuôi, buôn bán chó, mèo thực hiện các biện pháp quản lý và phòng bệnh trên đàn chó nuôi theo hướng dẫn của cán bộ thú y. Tăng cường công tác giám sát các trường hợp nghi/mắc bệnh dại theo Quyết định số 1622/QĐ-BYT ngày 08/5/2014 của Bộ Y tế về việc phê duyệt hướng dẫn, giám sát phòng chống bệnh dại trên người.
Bs. Triệu Hồng - CDC