Cuốn tiểu thuyết Ba chàng lính ngự lâm của nhà văn Pháp Alexandre Dumas được coi là một trong những tác phẩm văn học vĩ đại nhất thế giới, có sức ảnh hưởng tới nhiều thế hệ người đọc. Ba nhân vật trong vai ba chàng lính ngự lâm của cuốn tiểu thuyết được ví như 3 bệnh không lây nhiễm hiện nay là tăng huyết áp (THA), đái tháo đường (ĐTĐ), thừa cân béo phì (TCBP). Vì nó ảnh hưởng lớn nhất đến sức khỏe người dân tại Việt Nam và đang làm “Chấn động vấn đề sức khỏe người dân trên toàn cầu” về tỷ lệ mắc và tử vong, cũng như là tiêu tốn nhiều tiền nhất cho khám chữa bệnh hiện nay.v.v…

THA, ĐTĐ, TCBP là ba bệnh riêng, nhưng bệnh nọ lại là yếu tố nguy cơ để mắc bệnh kia và làm bệnh kia ngày càng nặng lên. THA là chỉ số huyết áp ≥140/90mmHg; ĐTĐ là đường huyết lúc đói ≥7mmol/l, tiền ĐTĐ là đường huyết lúc đói từ 5,6 đến 6,9mmol/l; thừa cân là chỉ số BMI từ 23-25, béo phì là BMI ≥25.

THA, ĐTĐ, TCBP hiện nay đang là một “đại dịch”

30 năm trở lại đây, người dân bắt đầu thay đổi lối sống từ ăn thức ăn thô (nhiều chất xơ) sang thức ăn tinh, ăn nhiều thức ăn động vật, nhiều dầu mỡ, ăn nhiều thức ăn tinh chế (thức ăn công nghiệp chế biến sẵn, có nhiều loại phụ gia, hóa chất.v.v…), uống nhiều rượu, bia; cùng với dành thời gian để sử dụng điện thoại, xem ti vi. Thay vào đó là lao động chân tay ít đi, áp lực công việc và nhiều áp lực khác ngày càng tăng. Tất cả các hành vi trên người ta gọi là thay đổi lối sống từ có lợi sang có hại cho sức khỏe. Lối sống có hại là “mảnh đất màu mỡ”, là “đại bản doanh”cho THA, ĐTĐ, TCBP trở thành“đại dịch” đã và đang càn quét thế giới.

Ba chàng lính ngự lâm THA, ĐTĐ, TCBP rất tài giỏi khi xung trận và rất “đoàn kết gắn bó với nhau”

Tài giỏi khi xung trận vì có tài thao lược, biết chọn đúng lúc đối phương chủ quan không biết giữ mình như ăn mặn, lười vận động, thích ăn đồ tinh chế, lục phủ ngũ tạng, đồ chiên, rán, cháo lòng tiết canh.v.v.. Thích ăn đồ ăn từ tinh bột để chế thành bánh cuốn, miến dong, bánh mỳ (đây là các loại thực phẩm có chỉ số đường huyết rất cao) thì bất ngờ tấn công ngay để tạo ra tiền bệnh (tiền THA, tiền ĐTĐ) rồi vẫn tiếp tục dụ dẫm ăn các đồ ăn khoái khẩu đó để trở thành mắc bệnh lúc nào không biết. Ba chàng này có biệt tài làm mê muội người bệnh, làm cho người tiền mắc bệnh, mắc bệnh mà không hề biết do có cách lấp liếm, che dấu rất kỹ các triệu chứng và không cho người bệnh đi khám định kỳ. Chỉ đến khi người bệnh có biến chứng không thể che dấu được nữa, thậm chí là làm cho người bệnh bị tai biến, khi vào viện mới nói cho biết bị mắc bệnh. Đặc biệt ba chàng lính ngự lâm này rất yêu quí những người uống nhiều rượu, bia, nghiện thuốc lá, thuốc lào và rất thân thiện với những người có bố, mẹ, anh, chị, em ruột đang mắc THA, ĐTĐ.

Chính vì tài thao lược của ba chàng lính ngự lâm này mà ngay tại tỉnh Bắc Kạn, qua kết quả điều tra ở người từ 18-69 tuổi của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thì thấy được “chiến công lừng lẫy” như sau:  Tỷ lệ mắc tiền THA là 17,8%, tiền  ĐTĐ là 28%,  mắc THA đơn thuần là 27,4%, mắc ĐTĐ đơn thuần là 3,5%;  mắc cả ĐTĐ và THA là 3,6%; tỷ lệ điểm nguy cơ mắc ĐTĐ từ 6-17 điểm chiếm 37,4 %. Nếu chúng ta thử nhân tỷ lệ này với dân số tỉnh Bắc Kạn có độ tuổi từ 18-69 thì có bao nhiêu người mắc THA, ĐTĐ??? Nếu tính số người có điểm nguy cơ mắc ĐTĐ từ 6-17 điểm là 37,4 % thì nhu cầu xét nghiệm đường huyết mao mạch để phát hiện sớm nguy cơ mắc tiền ĐTĐ và mắc ĐTĐ là lớn lắm.

“Thành tích chiến đấu” trên của ba chàng lính ngự lâm mới là số mắc, còn số tử vong, mọi người cứ ghé thăm Trạm Y tế để xem cuốn số A6 thì tại Trạm Y tế nào cũng như Trạm Y tế nào, số tử vong do “tai biến” đều chiếm số một. Tai biến hiểu ở đây là tai biến mạch máu não và mạch vành (nuôi tim) thì đều do THA, ĐTĐ. Tài thao lược của ba chàng này còn làm cho các bệnh viện hiện nay thiếu thuốc điều trị bệnh THA, ĐTĐ do mua không kịp vì số bệnh nhân ngày càng tăng, tăng nhanh hơn dự đoán của các Bác sỹ, dược sỹ. Kể cả nếu như bệnh viện có đủ thuốc đi chăng nữa thì ba chàng này vẫn “OK” vì các thuốc điều trị THA, ĐTĐ khi dùng lâu ngày sẽ làm cho cơ thể lại phải chịu tác dụng phụ của thuốc, làm phát sinh bệnh khác và người bệnh phải lệ thuộc vào thuốc.v.v... Nhiều người bệnh lúc nào cũng lo lắng về bệnh của mình, thậm chí bị trầm cảm nặng, nên tạo thành vòng xoắn bệnh lý cho căn bệnh ngày càng xấu đi theo thời gian.

Ba chàng lính ngự lâm này rất cầu toàn và “đoàn kết gắn bó với nhau”.

Chàng THA luôn phấn đấu giỏi như chàng ĐTĐ vì rất dễ chuyển từ THA thành ĐTĐ để được chế ngự toàn bộ hoóc môn Insulin, gọi là đề kháng Insulin làm cho đường máu tăng dần lên. Ngược lại chàng ĐTĐ cũng rất thích như chàng THA có vũ khí lợi hại để “nốc ao” nhanh chóng, chỉ cần một cơn THA có thể làm đối phương đột quỵ ngay. Còn chàng TCBP còn giỏi hơn cả chàng THA và ĐTĐ vì chàng ăn uống rất tốt, không muốn vận động; làm rối loạn tất cả 4 loại mỡ máu. Rối loạn mỡ máu, nhất là tăng Cholesterol, tăng Triglycerit, tăng mỡ xấu (LDL-c) làm cho xơ vữa rồi xơ cứng động mạch, dẫn đến THA và lại gây nên tình trạng đề kháng Insulin vì chàng có biệt tài làm cho các khóa cửa vào trong “ngôi nhà tế bào” bị han rỉ, Insulin không thể mở được khóa cửa để đưa đường vào trong tế bào, mà đường là thức ăn số một của tế bào, nên tế bào bị đói đường; lúc này các biến chứng của ĐTĐ xuất hiện và ngày càng nặng dần. Như vậy bên ngoài tế bào thì đường tăng lên gọi là tăng đường máu; bên trong tế bào lại thiếu đường nên càng làm cho tế bào bị tổn thương và chết hàng loạt.

Đến khi thức tỉnh ra mình quá béo phì thì chàng ăn ít đi cũng vẫn béo, vẫn phì ra, chàng TCBP gây rối loạn mỡ máu, xơ cứng động mạch rồi thành THA, làm cho tình trạng đề kháng Insulin ngày càng nặng lên để thành bệnh ĐTĐ. Tình trạng này được các chuyên gia Dinh dưỡng- Nội tiết gọi là Hội chứng rối loạn chuyển hóa.

Vậy làm thế nào để chế ngự được ba chàng lính ngự lâm này?

Mặc dù ba chàng này đã đi vào tiểu thuyết cả thế giới biết đến, nhưng đều có những điểm yếu; nếu người bệnh hiểu biết và thực hành ăn uống, luyện tập, dùng thuốc đúng thì chả làm gì được hoặc bị mắc bệnh rồi thì vẫn có thể thoát khỏi ba chàng này. Vì là: ba chàng rất sợ đồ ăn thực vật, đồ ăn có nhiều chất xơ, rất sợ rèn luyện thể dục thể thao, rất sợ tinh thần lạc quan; đặc biệt đang rất sợ Pháp luật về phòng chống tác hại của rượu, bia, nhất là Nghị định 100/2019/NĐ-CP của Chính phủ Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt, nên hiện nay số rượu bia tiêu thụ giảm hẳn. Rất sợ Pháp luật phòng chống tác hại của thuốc lá, nên số người nghiện thuốc lá, thuốc lào hiện nay cũng giảm hẳn.

Vũ khí của nhà nhà chẳng kém gì vũ khí của ba chàng lính ngự lâm, đó là:

Máy đo huyết áp để sàng lọc, phát hiện sớm nghi ngờ THA và nguy cơ mắc ĐTĐ ngay tại nhà mình, chả cần phải đến Trạm Y tế vì nếu THA thì nguy cơ mắc ĐTĐ đã là 2 điểm. Cân điện tử, thước dây để tính chỉ số BMI, vòng eo, BMI được tính đơn giản bằng cách lấy cân nặng (kg) chia chiều cao bình phương (m); hay cân nặng chia cho chiều cao rồi lại chia tiếp cho chiều cao.

Và cuộc chiến tranh nhân dân bắt đầu

Nếu nhà nhà quyết tâm tự sắm các loại vũ khí (máy đo huyết áp, cân điện tử và thước dây) thì sẽ phát hiện sớm nhất, nhanh nhất ba chàng này. Hơn nữa người đang mắc bệnh còn tự đánh giá được kết quả điều trị; khi chưa mắc còn phòng không thể mắc qua đánh giá ở phiếu tự sàng lọc tại nhà để điều chỉnh chế độ ăn uống luyện tập, qua các công cụ sau:

Cộng cụ (phiếu) tự sàng lọc nghi ngờ THA và yếu tố nguy cơ mắc ĐTĐ tại nhà:

Phiếu trên chỉ bằng 1/3 tờ giấy A4, nếu đo huyết áp có THA thì cần đến Trạm Y tế đo lại để khẳng định THA và điều trị luôn. Nếu chấm được >6 điểm là người có nguy cơ mắc tiền ĐTĐ hoặc ĐTĐ thì cần làm xét nghiệm đường huyết mao mạch tại nhà (nếu có máy thử đường huyết tại nhà) hoặc đến Trạm Y tế để làm xét nghiệm đường huyết mao mạch. Nếu đường huyết mao mạch ≥7mmol/l thì chuyển tuyến trên làm xét nghiệm đường huyết tĩnh mạch để khẳng định chẩn đoán ĐTĐ.

Công cụ (phiếu) đánh giá mục tiêu điều trị bệnh THA, ĐTĐ tại nhà:

*Nếu mắc ĐTĐ hoặc THA có ĐTĐ kèm theo

Cuộc chiến tranh nhân dân chống lại “đại dịch” này rất cần huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, cần nhất là Phụ nữ, Thanh niên cùng xông pha hướng dẫn người dân cách tính chỉ số BMI, đo huyết áp tại nhà, khuyên nhủ người dân bỏ thuốc lá, thuốc lào, giảm uống rượu, bia.v.v... Lực lượng chính qui là nhân viên Y tế thôn bản, Trạm y tế cũng cần phải đến tận nhà một số người tiền mắc bệnh, mắc bệnh THA, ĐTĐ, TCBP để kiên trì thuyết phục về hướng dẫn chế độ ăn uống luyện tập, dùng thuốc, do huyết áp, đo đường huyết mao mạch.v.v… để giúp người dân thực hành đúng là: ăn uống đúng, dùng thuốc đúng, luyện tập đúng; tự chấm được phiếu điểm nghi ngờ THA và yếu tố nguy cơ mắc ĐTĐ. Khi người dân thực hành đúng thì sẽ có niềm tin để phòng bệnh, chữa bệnh đúng.

Đại dịch sẽ lui dần, số mắc, tử vong do ba bệnh giảm dần khi mà chỉ khi nhiều nhà nhà có đủ vũ khí, khi người người có nguy cơ mắc bệnh (tiền mắc), đang mắc bệnh thực hành đúng chế độ ăn uống, luyện tập và dùng thuốc; khi chính quyền, các ban ngành tiếp tục vào cuộc mạnh mẽ. Khi đó chúng ta sẽ chiến thắng và ba chàng lính ngự lâm sẽ mãi mãi chỉ còn ở trong cuốn tiểu thuyết.

Bs. Nguyễn Thái Hồng

  Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Bắc Kạn