Tăng huyết áp (THA) là một bệnh không lây nhiễm có tỷ lệ mắc rất cao trong cộng đồng, tỷ lệ mắc tăng theo tuổi. Theo điều tra của Trung tâm y tế dự phòng tỉnh Bắc Kạn năm 2011 tại phường Nguyễn Thị Minh khai, tỷ lệ THA ở người dân trên 25 tuổi là 15,1%. Do vậy nhu cầu phải dùng thuốc điều trị THA hiện nay là rất lớn, trong số các bệnh nhân THA bao gồm THA độ 1, THA độ 2, THA độ 3; mức độ THA này khác nhau ở mỗi cộng đồng. Vậy làm thế nào để đáp ứng nhu cầu thuốc điều trị THA cho 95% bệnh nhân THA có Bảo hiểm y tế?

 Để có đủ thuốc điều trị THA trong tủ thuốc Bảo hiểm y tế tại Trạm y tế thì gồm những công việc sau:

1. Dự trù, thông báo và lĩnh thuốc điều trị THA theo những qui trình sau:

Qui trình dự trù thuốc điều trị THA (qui trình lênthứ nhất) bắt đầu từ: Trạm y tế

      Trung tâm y tế huyện (qua hội đồng thuốc và điều trị)         Bệnh viện đa khoa tỉnh (được giao tổ chức đấu thầu thuốc tập trung).

Qui trình thông báo có thuốc điều trị THA (qui trình xuống) bắt đầu từ: Bệnh viện đa khoa tỉnh  thông báo Quyết định phân bổ thuốc trúng thầu cho các cơ sở y tế công lập trên địa bàn tỉnh          Trung tâm y tế huyện         thông báo cho các Trạm y tế biết danh mục thuốc trúng thầu.

Qui trình lĩnh thuốc điều trị THA (qui trình lên thứ 2): Trạm y tế dự trù thuốc theo nhu cầu bệnh nhân THA và theo danh mục thuốc trúng thầu  (có trong kho) của Trung tâm y tế huyện đã được thông báo để lên Trung tâm y tế huyện lĩnh thuốc. Sau khi lĩnh thuốc về tổ chức khám và cấp thuốc cho bệnh nhân THA.

2. Tại qui trình lên thứ 2, dự trù thuốc điều trị THA tại Trạm Y tế hàng tháng phải căn cứ vào:

2.1. Số lượng bệnh nhân THA theo độ, gồm: THA độ 1, độ 2, độ 3.

2.2. Số bệnh nhân THA bị tác dụng phụ của nhóm thuốc chẹn kênh can xi (hay gặp là phù), nhóm thuốc ức chế men chuyển (hay gặp là ho khan).

2.3. Số dự kiến mới phát hiện THA trong tháng theo hệ số k (%). Số dự kiến mới trongtháng là số phát hiện hàng ngày, số phát hiện qua các đợt khám sàng lọc.

2.4.  Loại thuốc điều trị THA theo Quyết định 3192/QĐ-BYT, ngày 31/8/2010 của Bộ Y tế về ban hành Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị THA; Thông tư 30/2018/TT-BYT về danh mục và tỷ lệ, điều kiện thanh toán đối với thuốc hóa dược, sinh phẩm, thuốc phóng xạ và chất đánh dấu thuộc phạm vi được hưởng của người tham gia bảo hiểm y tế.

Vì vậy các nhóm thuốc điều trị THA tại tuyến xã theo 2 văn bản trên là:

-  Nhóm thuốc chẹn kênh can xi (chẹn Ca).

-  Nhóm thuốc ức chế men chuyển (ƯCMC).

-  Nhóm thuốc ức chế thụ thể AT1 (ƯCTT).

-  Nhóm thuốc lợi tiểu.

Ví dụ: Căn cứ vào các thuốc điều trị THA trúng thầu tại tỉnh Bắc Kạn cho các đơn vị năm 2019, Trạm y tế xã A, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn dự trù thuốc THA cho cho 260 bệnh nhân THA tại thời điểm tháng 8 cho tháng 9/2019. Cụ thể như sau:

Bảng 01. Lập danh sách bệnh nhân THA theo độ và có tác dụng phụ của thuốc

3.  Cách tính nhu cầu thuốc điều trị THA theo độ và có tác dụng phụ của thuốc

Căn cứ vào số lượng bệnh nhân THA theo độ và tác dụng phụ của nhóm thuốc chẹn kênh Ca và thuốc ƯCMC (Trạm y tế cần phải có danh sách bệnh nhân chi tiết theo bảng 01, đánh dấu bệnh nhân nào có tác dụng phụ là phù chân, bệnh nhân nào ho).  Hiện nay Trạm y tế cần áp dụng các phác đồ phối hợp thuốc điều trị THA theo thứ tự ưu tiên về giá thành và hiệu quả theo bảng 02 dưới đây:

Bảng 02. Phác đồ điều trị THA của Trạm y tế theo nhóm thuốc điều trị THA không/có tác dụng phụ trên bệnh nhân như sau:

Căn cứ vào bảng  01, 02, Trạm y tế lập dự trù thuốc THA cho các bệnh nhân theo độ và có tác dụng phụ của thuốc tại bảng 03 dưới đây:

Bảng 03. Dự trù thuốc theo THA theo độ vàcó tác dụng phụ của thuốc THA

(*, **Dùng Amlodipine đơn độc sẽ gây giãn tiểu động mạch, tạo ra một chênh lệch áp lực giữa tiểu động mạch và các mao mạch của tĩnh mạch, dẫn đến thoát dịch vào mô kẽ, gây phù. Losartantrong Sastan-H có tác dụng làm giãn cả tiểu động mạch lẫn mao mạch của tĩnh mạch, làm giảm sự chênh lệch áp lực giữa tiểu động mạch và các mao mạch của tĩnh mạch, sẽ dẫn đến tái hấp thu dịch từ mô kẽ, nên giảm phù. Vì vậy khi dung kết hợp ƯCTT- Chẹn Ca sẽ làm giảm tác dụng gây phù của chẹn Ca).

Căn cứ vào bảng 03, số thuốc  điều trị THA dự trù cho tháng 9/2019 phải cộng thêm hệ số k, giả sử k=10%. Vậy số lượng bệnh nhân được dùng các loại thuốc điều trị THA sẽ được dự trù theo bảng 04 dưới đây:

Bảng 04. Số lượng bệnh nhân THA cần phải sử dụng các thuốc điều trị THA tại xã A, huyện Ba Bể trong tháng 9/2019

Căn cứ số lượng bệnh nhân THA theo loại thuốc điều trị THA tại bảng 04. Giả sử mỗi loại thuốc điều trị THA trên tại Trạmy tế xã A đều cho bệnh nhân uống 01 viên/ngày thì số lượng các loại thuốc điều trị THA cần lĩnh theo bảng 04 dưới đây:

Bảng 04. Số lượng thuốc điều trị THA mỗi loại cho tháng 9/2019 là:

Vậy làm thế nào để Trạm y tế xã A dự trù đủ và lĩnh đủ số lượng thuốc điều trị THA mỗi loại cho tháng 9/2019 tại bảng 04 trênthì sẽ bị ảnh hưởng các yếu tố là:

-  Về phía Trạm y tế: Trình độ, kinh nghiệm tư vấn điều trị của bác sỹ xã, khả năng thudung bệnh nhân THA đến điều trị của Trạm y tế.

Khám bệnh ngoại trú định kỳ bệnh nhân THA tại Trạm y tế xã Mỹ Phương, H. Ba Bể

-Về phía bệnh nhân: Quan trọng nhất là yếu tố nguy cơ của mỗi bệnh nhân THA, những bệnh nhân THA có rối loạn chuyển hóa lipít (Trạm y tế không được dùng thuốc giảm mỡ máu theo Thông tư 30/2018/TT-BYT), bệnh nhân THA có đái tháo đường, bệnh nhân THA độ 3 thì đều phải nên chuyển tuyến huyện, khi ổn định mới kê đơn tại xã. Nhiều bệnh nhân cần phải chuyển lên tuyến huyện siêu âm, xét nghiệm máu để chẩn đoán nguyên nhân gây THA và xác định yếu tố nguy cơ.  Khi lên huyện, có khi bị giữ lại, điều trị ngoại trú 1-2 tháng tại huyện rồi mới cho về xã.

- Vai trò của hội đồng thuốc và điều trị tuyến huyện: Huyện có chỉ đạo tuyến xã, huyện dự trù thuốc điều trị THA theo nguyên tắc trên không? có giải trình được khi tăng bệnh nhân sử dụng thuốc điều trị THA làm vượt quĩ Bảo hiểm y tế không?

- Đấu thầu thuốc: Khi huyện tổng hợp các nhóm thuốc điều trị THA lên Bệnh viện đa khoa tỉnh thì  đấu thầu liệu có trúng thầu hết các loại thuốc  điều trị THA không? hoặc trúng thầu rồi thì nhàthầu có cung cấp được thuốc cho bên giao thầu không?

Để trả lời tất cả các câu hỏi trên sẽ phụ thuộc rất nhiều vào trình độ chuyên môn và trách nhiệm của các bác sỹ, dược sỹ từ xã, huyện,tỉnh.

BS. Nguyễn Thái Hồng

PGĐ Trung tâm kiểm soát bệnh tật