Bệnh nhân uống thuốc Methadone  tại Trung tâm kiểm soát bệnh tật Bắc Kạn

Điều trị thay thế nghiện CDTP bằng thuốc Methadone (gọi tắt là điều trị Methadone) đã được triển khai tại tỉnh Bắc Kạn từ năm 2012; đến nay cả tỉnh có 7 cơ sở điều trị là Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Bắc Kạn, huyện Chợ Mới, huyện Chợ Đồn, Huyện Na Rì, huyện Ba Bể, Huyện Bạch Thông và cơ sở cấp phát thuốc tại thị trấn Nà Phặc. Tổng số bệnh nhân đang điều trị tại 7 cơ sở này đến tháng 10/2019 là 676 người. Tuy nhiên so với con số thống kê người nghiện ma túy trên địa bàn tỉnh ta, vẫn còn khoảng 700 người nghiện ma túy nữa chưa được điều trị thay thế CDTP bằng Methadone, tức là mới huy động đi điều trị được gần 50% số người nghiện ma túy.

Mặc dù vẫn còn 50% số người nghiện ma túy chưa được huy động đến các cơ sở điều trị Methadone và vấn đề này còn rất nhiều việc phải làm. Nhưng đến nay hiệu quả của điều trị thay thế nghiện các CDTP bằng thuốc Methadone đã và đang ngày càng thấy rõ ràng. Vậy cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn nào để đánh giá hiệu quả của điều trị thay thế này?

1.     Methadone là gì?

Methadone là một chất dạng thuốc phiện tổng hợp, là chất đồng vận với các CDTP, nó gắn chặt vào các thụ thể muy (μ) của các CDTP ở não và chiếm lấy các thụ thể này, từ đó gây tác dụng giảm đau, gây khoái cảm, ức chế hô hấp và gây nghiện. Với liều vừa đủ Methadone chiếm hết các thụ thể μ và ngăn chặn tác dụng của các CDTP khác. Do vậy, với liều vừa đủ, Methadone làm giảm sự thèm muốn các CDTP, Methadone không gây hiện tượng dung nạp, do vậy khi đạt được tới liều ổn định thì không phải tăng liều; sẽ không còn các triệu chứng của hội chứng cai, không tạo ra những ảo giác, khoái cảm. Đây là một đặc điểm khác biệt của Methadone với các loại CDTP khác. Tuy nhiên điều trị Methadone không thể hết cảm giác “nhớ ma túy”; vì vậy một số rất ít người vẫn còn sử dụng lại ma túy, nhưng dùng không thể “phê”được.

Methadone ngăn chặn các hiệu ứng phấn khích do tác dụng ma túy, góp phần điều chỉnh hành vi tâm lý, giúp người bệnh hiền lành hơn, hướng thiện hơn. Về những tác dụng không mong muốn của Methadone là không đáng kể, gồm: ra nhiều mồ hôi, táo bón, mất ngủ, giảm tiết nước bọt, mệt mỏi và buồn ngủ. Các tác dụng không mong muốn này khi được bác sỹ tư vấn, hướng dẫn điều trị thì hoàn toàn dễ dàng khắc phục được, hầu như không ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống và sinh hoạt của bệnh nhân.

2.     Hiệu quả của điều trị Methadone

Thứ nhất: Làm giảm tỷ lệ nhiễm HIV/HBV/HCV

Người nghiện ma túy trái phép hay phải dùng đường tiêm chích, vì dùng đường này nhanh khoái cảm, hấp thụ vào cơ thể 100% lượng ma túy và rẻ hơn đường hít. Mặt khác người sử dụng ma túy thường rủ dê nhau sử dụng theo nhóm (gọi là đồng hóa nhóm) và để tiết kiệm tiền mua ma túy và bơm kim tiêm. Vì vậy người nghiện chích ma túy thường dùng chung dụng cụ tiêm chích; có thể một bơm kim tiêm chích chung trực tiếp cho 2-3 người hoặc bơm rửa xi lin, kim tiêm trong một cốc nước sạch rồi chích chung. Như vậy rất dễ dàng lây nhiễm các vi rút: HIV/HBV/HCV, 3 loại vi rút này đều có 3 đường lây truyền giống nhau (đường máu, đường tình dục, đường mẹ sang con). Trong 3 loại vi rút này thì vi rút HCV dễ lây nhất dù chỉ là một lần dùng chung dụng cụ tiêm chích. Theo thống kê trong nước và tỉnh Bắc Kạn thì tỷ lệ người nghiện chích ma túy nhiễm vi rút HCV đều chiếm đến trên 80%. Như vậy điều trị thay thế CDTP bằng Methadone là một can thiệp giảm tác hại của sử dụng ma túy; là một giải pháp quan trọng ưu tiên hàng đầu hiện nay để chấm dứt nguồn truyền nhiễm lây lan bệnh HIV/HBV/HCV từ người nghiện chích trong gia đình và từ gia đình lây lan ra cộng đồng. Vì vậy càng huy động số người nghiện ma túy đến uống thuốc Methadone được nhiều thì càng làm giảm và nhanh chóng đi đến chấm dứt đại dịch HIV và dịch HBV/HCV.

Thứ hai: Giảm nhu cầu sử dụng ma túy trái phép

Từ cơ chế tác dụng như trên của Methadone, người nghiện CDTP chỉ sau vài ngày uống Methadone đã dễ dàng vượt qua cơn vật ma túy, không còn ham muốn đi tìm ma túy nữa; tức là không còn phụ thuộc vào việc phải dùng ma túy trái phép, kể cả bạn bè đang sử dụng ma túy rủ dê cũng không thích. Như vậy điều trị thay thế CDTP bằng Methadone sẽ làm giảm ngay về mặt “cầu ma túy”. Sau khoảng từ 1-2 tháng khi bệnh nhân dùng liều Methadone ổn định (khoảng 60mg/ngày) thì sẽ dần trở về trạng thái bình thường. Trong quá trình điều trị, ngoài các nội dung tư vấn về qui trình, thủ tục và tuân thủ điều trị, bệnh nhân được các thầy thuốc tư vấn về tác hại của sử dụng ma túy trái phép và các lợi ích của điều trị Methadone. Vì vậy càng huy động số người nghiện ma túy đến uống thuốc Methadone được nhiều thì càng làm “giảm cầu” về sử dụng ma túy.

Thứ ba: Lợi ích về kinh tế và giảm tội phạm

Trước kia người nghiện ma túy thường không có việc làm, không có thu nhập thì đa số đều có tiền sử tội phạm, từ ăn cắp vặt đến mắc các tội phạm hình sự nặng nhất. Khi sử dụng ma túy trái phép, trung bình mỗi ngày hiện nay phải chích từ 300.000-500.000đ; vì vậy bằng bất cứ cách nào người nghiện ma túy phải kiếm được số tiền trên để mua ma túy. Còn điều trị Methadone chỉ phải đóng góp 8.500đ/ngày (theo Quyếtđịnh 07/2015/QĐ-UBND của Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn). Vì vậy càng huy động số người nghiện ma túy đến uống thuốc Methadone được nhiều thì lợi ích về kinh tế càng được minh chứng rõ và càng làm giảm tội phạm.

Thứ tư: Giảm được sự kỳ thị, phân biệt đối xử của cộng đồng, tăng cơ hội có việc làm

Bệnh nhân điều trị Methadone được gia đình và bạn bè đón nhận, dễ dàng hòa nhập với cộng đồng, từ đó sẽ giảm đáng kể bị kỳ thị, phân biệt đối xử; nhất là đối với người nghiện ma túy và nghiện ma túy có nhiễm HIV. Sức khỏe của họ được cải thiện, không phải mất tiền mua ma túy như trước kia nữa, nên dễ dàng tìm được việc làm để cải thiện cuộc sống. Tìm được việc làm, có thu nhập là điểm mong muốn cuối cùng của bệnh nhân, gia đình và cộng đồng. Thực tế này đã và đang được chứng minh ở rất nhiều bệnh nhân đang điều trị tại các cơ sở điều trị Methadone trên địa bàn tỉnh ta. Vì vậy càng huy động số người nghiện ma túy đến uống thuốc Methadone được nhiều thì càng giảm được sự kỳ thị, phân biệt đối xử của cộng đồng, càng tăng cơ hội có việc làm.

Thứ năm: Bệnh nhân điều trị Methadone phải coi là người mắc bệnh mãn tính, nên cần được quản lý chăm sóc sức khỏe

Bệnh nhân điều trị Methadone là người đã chấp hành Luật phòng chống ma túy, Luật khám chữa bệnh, họ là những công dân bình thường, như những người mắc bệnh mãn tính khác. Họ phải thực hiện theo y lệnh của thầy thuốc, uống thuốc hàng ngày đến suốt đời như những bệnh nhân mắc bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường. Nghiện chích ma túy làm ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần, thể chất, nhất là có tỷ lệ cao mắc các bệnh truyền nhiễm HIV/HBV/HCV; do vậy người nghiện ma túy thường dễ biến đổi về suy nghĩ, nhận thức, tâm trạng, hành vi và cư xử. Vì thế ngoài việc tư vấn tuân thủ điều trị Methadone thì cần phải tư vấn hỗ trợ cho bệnh nhân về các vấn đề tâm lý, sức khỏe, kể cả về đời tư.v.v.. để giúp bệnh nhân vượt qua sự kỳ thị của chính mình, của gia đình và cộng đồng. Đây là tiền đề quan trọng để giúp bệnh nhân hòa nhập với gia đình, bạn bè, cộng đồng và chuẩn bị tìm việc làm để có thu nhập. Vì vậy càng huy động số người nghiện ma túy đến uống thuốc Methadone được nhiều thì càng có nhiều bệnh nhân có cơ hội được khám tư vấn điều trị các bệnh lý khác kèm theo; như vậy bệnh nhân sẽ được chăm sóc sức khỏe tốt hơn.

Các cơ sở điều trị Methadone nếu làm tốt các việc trên thì bệnh nhân sẽ coi đây là một ngôi nhà thứ hai của mình.

Với cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn về hiệu quả của điềutrị Methadone như trên, ngành y tế rất cần sự quan tâm, ủng hộ hơn nữa của gia đình, cộng đồng; đặc biệt là các cấp chính quyền, các ban ngành đoàn thể. Từ đó sớm lan tỏa những thông điệp về hiệu quả của điều trị Methadone này đến với những gia đình, cộng đồng có người nghiện ma túy mà còn đắn đo chưa đến với các cơ sở điều trị Methadone trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.

                                                                                                                        Bs.Nguyễn Thái Hồng

Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bắc Kạn